Prawo do pochówku zmarłego.

W ostatnim czasie zgłosiła się do mnie osoba, która w razie śmierci starszej osoby bardzo chciała pochować ją zgodnie z jej wolą. Starsza osoba wielokrotnie rozmawiała z nią na ten temat, przekazując jej wszelkie wskazówki co do swojej woli i wyrażając wolę, aby to ona, mimo że obca, zadbała o jej godny pochówek.

Na wstępie wskazać należy, że przepisy nie regulują przedmiotowej kwestii np. umowy w sprawie pochówku, na podstawie której zmarły mógłby decydować i wskazywać jak ma być pochowany.

Kwestię kto ma prawo(obowiązek) do pochowania zmarłego reguluje częściowo art. 10 ustawy z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych. Zgodnie ze wskazanym przepisem prawo pochowania zwłok ludzkich ma najbliższa pozostała rodzina osoby zmarłej, a mianowicie:

1) pozostały małżonek(ka);

2) krewni zstępni(dzieci, wnukowie, itd.);

3) krewni wstępni(rodzice, dziadkowie, itd.);

4) krewni boczni do 4 stopnia pokrewieństwa(rodzeństwo, dzieci rodzeństwa);

5) powinowaci w linii prostej do 1 stopnia(teściowie).

Prawo pochowania zwłok osób wojskowych zmarłych w czynnej służbie wojskowej przysługuje właściwym organom wojskowym w myśl przepisów wojskowych, a osób zasłużonych wobec Państwa i społeczeństwa przysługuje organom państwowym, instytucjom i organizacjom społecznym.

Ponadto prawo pochowania zwłok przysługuje również osobom, które do tego dobrowolnie się zobowiążą.

Orzecznictwo sądowe prezentuje sprzeczne stanowiska co do tego, czy osobom wymienionym w art. 10 przysługuje swoiste „pierwszeństwo” do pochówku zwłok w określonym grobie, czy też z natury prawa do grobu, w którym przeważają aspekty dobra osobistego, należy wywodzić brak takiego „pierwszeństwa”. W przypadku braku pierwszeństwa pochówek przyjąć można, że albo wymaga on zgodnego współdziałania wszystkich osób bliskich temu zmarłemu, albo też każda z tych osób może samodzielnie podjąć działania, a pozostałe mogą się temu sprzeciwić, gdy działanie to nosi cechy bezprawności.

Na zasadę pierwszeństwa wskazuje wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 września 1972 r., II CR 353/72, LEX nr 1519: „W myśl art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych, który to przepis ustala kolejność osób uprawnionych do pochowania zwłok, prawo pochowania zwłok danej osoby przysługuje osobie wymienionej w dalszej kolejności (np. krewnym w linii bocznej) dopiero wtedy, gdy brak jest osoby wymienionej w bliższej kolejności albo gdy osoba ta prawa tego nie chce lub nie może wykonać.”. Powyższe potwierdza wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 23 stycznia 2013 r., I ACa 1288/12, LEX nr 1438005.

Odmienne stanowisko Sąd Najwyższy wyraził w wyroku z dnia 7 czerwca 1966 r. w sprawie I CR 346/65 (Lex nr 5998), wskazując że „art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 31 I 1959 r. o cmentarzach i chowaniu (Dz. U. Nr 11, poz. 62) nie zastrzega na rzecz pewnych osób prawa pochowania zwłok z pierwszeństwem przed prawem innych osób. Art. 10 ust. 1 jedynie stanowi, komu przysługuje prawo (w zasadzie – kogo obciąża obowiązek) pochowania. W zakresie zaś, w którym art. 10 ust. 1 dotyczy prawa osobistego, podlega reżimowi art. 24 § 1 k.c. Wynika z tego, że każda z osób wymienionych w art. 10 ust. 1 władna jest przystąpić do wykonania prawa pochowania, a inne z osób należące do tego kręgu mogą skutecznie domagać się stosownego zaniechania jedynie wtedy, gdy wspomniane działanie przedstawia się jako bezprawne. Wynika z tego, że każda z osób wymienionych w art. 10 ust. 1 władna jest przystąpić do wykonania prawa pochowania, a inne z osób należące do tego kręgu mogą skutecznie domagać się stosownego zaniechania jedynie wtedy, gdy wspomniane działanie przedstawia się jako bezprawne. Za bezprawne należy uznać przede wszystkim pochówek niezgodny z wolą zmarłego.

Ponadto wskazać należy na wyrok Sądu Okręgowego we Wrocławiu LEX nr 1847928, sygn. akt I C 1047/13, w którym sąd stwierdził, że o miejscu pochówku winna decydować w pierwszej kolejności wola osoby zmarłej. Dopiero w przypadku gdyby zmarły nie wyraził swojej woli, gdzie ma zostać pochowany, o jego miejscu decydują osoby wymienione w art. 10 ust. 1 ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych”. W tym zakresie Sąd Najwyższy, zajął także stanowisko odmienne, zgodnie z którym: „Wola osoby zmarłej, gdzie ma być pochowana, ma znaczenie, jednakże wiążące tylko w płaszczyźnie moralnej i tym samym mogące mieć wpływ na ocenę, czy w razie kolizji ze strony uprawnionych do pochowania zwłok z art. 10 ustawy z 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych (jedn. tekst Dz.U. z 1972 r. Nr 47, poz. 298) postępowanie uprawnionego w pierwszej kolejności nie jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego” (wyrok SN z 6 listopada 1978 r., IV CR 359/78, LexisNexis nr 318286).

Reasumując powyższe dochodzimy do stwierdzenia, że nie ma jednolitego rozwiązania przedmiotowej kwestii w orzecznictwie sądowym. Jednakże wyrażając własne stanowisko, przy uwzględnieniu w/w orzecznictwa, stwierdzam że pierwszeństwo w pochowaniu zmarłego powinna mieć jego najbliższa rodzina. Osoby te powinny jednak kierować się wolą zmarłego, od której odstępstwa powinny mieć charakter wyjątkowy i uzasadniony. Osobom z dalszego kręgu rodziny, a nawet obcym przyznać należy prawo do tzw. „kontroli” realizacji przez  nie woli zmarłego i ewentualnej interwencji w formie nawet wystąpienia do sądu.